Rond Goede Vrijdag luisteren honderdduizenden Nederlanders naar de Matthäus Passion van Johann Sebastian Bach. Maar het had niet veel gescheeld of we hadden deze bijna drie eeuwen oude muziek over de lijdensweg en de dood van Christus nooit gehoord. Het magistrale meesterwerk ging zelfs bijna verloren.
Van het statige Concertgebouw in Amsterdam tot de ‘meezing-Matthäus’ in het buurthuis om de hoek… Nergens is de Matthäus Passion van de barokcomponist zo geliefd als in Nederland. Dat dit meesterwerk juist in Nederland zo populair is, valt enerzijds te verklaren door de tradities van het Concertgebouw en de Bachvereniging. Maar misschien ook uit het feit dat in geen enkel ander Europees land mensen in de 20ste eeuw zo massaal de kerk verlieten. Blijkbaar hadden veel mensen er behoefte aan de geborgenheid van het geloof te herbeleven.
Dat lukte dankzij de emotionerende muziek van Bach. De Matthäus helpt velen bovendien om los te komen van het alledaagse bestaan. Het geeft het gevoel dat er meer is tussen hemel en aarde.
Kruisiging herdacht in de Matthäus Passion
De Matthäus Passion, het werk over het lijden van Christus, past in een lange kerkelijke traditie. Met name in het Duitse taalgebied schreven componisten voor Goede Vrijdag, de dag waarop de kruisiging van Jezus wordt herdacht, muziekstukken over deze dramatische en essentiële gebeurtenis voor het christelijke geloof. De leidraad voor die composities vormt de tekst van een van de evangelisten uit het Nieuwe Testament. Lucas, Marcus, Johannes of Mattheus treedt op als verteller van de ‘passie’, een ander woord voor het lijdensverhaal van Christus.
Het Laatste Avondmaal
Bij Bach is het Mattheüs die ons het verhaal vertelt van het Laatste Avondmaal, het verraad van Judas, de drievoudige verloochening door Petrus, de haan die kraait, Jezus die wordt ondervraagd door Pontius Pilatus en daarna wordt gemarteld en gekruisigd. We horen de laatste woorden van Christus die hij spreekt terwijl hij sterft aan het kruis. We volgen zijn discipelen die hem begraven en delen in het verdriet van Maria Magdalena en Jezus’ moeder Maria.
Bach raakte uit de mode
Tijdens het leven van Bach verscheen de Matthäus nooit in druk, maar onder leerlingen en Bachs getalenteerde zoons circuleerden wel kopieën. Kenners zagen na zijn dood de enorme waarde van het werk van Bach in, maar het werd door zijn complexiteit ook als ouderwets beschouwd. Nog voor zijn dood was Bach al uit de mode. Het was onvermijdelijk dat zijn muziek na 1750 nauwelijks werd gespeeld. Van de in totaal ongeveer tweeduizend werken die Bach schreef ging maar liefst ongeveer de helft verloren. De Matthäus Passion bleef bewaard, net als de Johannes Passion, maar zijn Markus Passion en zijn Lukas Passion zijn voorgoed verdwenen.
Hoe dit meesterwerk uit de vergetelheid werd gered, staat te lezen in het artikel Puur Geluk dat Bert Natter schreef in OMG 5. Hij schreef ook de roman Goldberg over de beroemdste leerling van Bach en de podcastserie Bach tot op het bot, waarin hij op zoek gaat naar de stoffelijke resten van de grootste componist aller tijden.
Tekst Bert Natter Beeld Eberhard Grossgasteiger | Unsplash